Güvenlik hissi insanların zihin ve beden sağlığı için en temel ihtiyaçtır. Güvenliğimiz, emniyet hissimiz sarsıldığında bütün sistemimiz güvenliği geri edinmeye odaklanır. Güvenlik hissini kendi bedenimizden veya fiziksel güvenlikten edindiğimiz gibi, belki de en çok yakın ilişkilerimizde bulduğumuz duygusal güvenlikten alırız. Bu nedenle, yakın ilişkimizde güven eksikliği oluşunca bütün sistemimiz, düşüncemizle, duygularımızla ve bedenimizle alarm verir.
Bazen farklı görünen bir şikayetle terapiye gelen danışanlara ilişkinizde güvende hissediyor musunuz diye sorduğumda ilk yanıt “eşim beni kesinlikle başkasıyla aldatmaz, ona güvenirim” oluyor. Eğer ilişkide cinsel ihanet yoksa, bu ilişki güvendedir gibi bir yanılsama oluşur. Halbuki, ilişkide güven sarsılması sadece cinsel sadakatsizlikten ibaret değildir. Partnerle ilgili tutum negatife doğru kaymaya başladığında, onu başka kişiler veya başka durumlarla olumsuz bir şekilde karşılaştıra başlar. Örneğin, “moralim bozukken eşime açıldığımda destek yerine köstek olur, onun yerine kendi arkadaşlarımla konuşmayı tercih ederim”; veya “ben onun için bu ülkeye taşınmasaydım çok daha iyi bir hayatım olurdu” gibi.
Yakın ilişki araştırmacısı ve benim de uyguladığım Gottman çift terapisi metodu kurucusu John Gottman ve yazar Nan Silver, İlişki nasıl sürdürülür? kitaplarında gizli cinsel ilişki yaşamak dışında ilişkide ciddi yaralar açabilecek on farklı ihanet türünü listeliyor.
1. Koşullu bağlılık: İlişkinin içinde bir koşula bağlı olarak durma, tek ayağı her zaman dışarda hissi yaratır. “Ben bu ilişkide varım.. ta ki daha iyi birini bulana kadar”, veya “ben seninleyim.. ta ki senden eğlenceli bir uğraş bulana kadar” gibi. Ayrıca, bağlılığı derinleştirme ümidiyle taraflardan biri diğerine evlenme veya birlikte yaşama için baskı kuruyorsa, bu yapay bağlılık zaman içinde çiftleri ilişkide tutmaya yetmeyebilir. Koşulsuz bağlılık için öncelikle sizin tek ayağınızı ilişkinin dışında tutan nedenleri farketmeniz ve problemleri partnerin izle açıkça konuşulabilmeniz gerekir. Karşılıklı güven, partnerinize her koşulda onun iyiliğini gözeteceğin hissini vermekle sağlanır.
2. Başka bir kişiyle cinsel olmayan yakınlık: Partner dışında sırdasınız, yakın arkadaşlarınızın olması çok doğal hatta sağlıklıdır. Ancak ne zaman ki bu yakınlık partnerin sınırlarını ihlal etmeye başlar, isteği ve kabulü dışında bir yakınlığa dönüşür, ondan gizlenmeye başlarsa bu ilişki, cinsellik içermeyen bir gizli ilişkiye dönüşmüş demektir. Partnere bir başkasından gelen anlamlı bir telefon mesajını okumak, cinsel ihanet uğramak kadar derin bir ihanet hissi yaratabilir.
3. Sır saklamak ve yalan söylemek: Bazen ilişkinin huzurunu korumak adına partnerler birbirlerine beyaz yalanlar söylemeye veya bazı bilgileri paylaşmamaya başlarlar. Özellikle daha kolektif toplumlarda geniş aile üyelerine, kardeşe, yeğene, anne babaya para yardımı yapıp eşinden saklamak çok yaygındır. Ya da bir ebeveyn çocukla sırdaş olup diğer ebeveyni dışarda bırakabilir. Her ne kadar iyi niyetli olsa da hem bu tutum çocuğa yalan söylemeyi modeller hem de bu yalanlar açığa çıktığında ailede daha büyük sorunlara yol açar. Burada yalan söyleyen kadar, karşı taraf da eşini yalana itmeye neyin sebep olduğunu düşünmelidir.
4. Partnerle karşı takımda olmak: Bazı partner ilişkilerinde bir tarafın annesi, veya çocukları gibi üçüncü bir taraf ilişkiye fazla müdahil olur. Bunun nedeni bir tarafın ilişkide alamadığı ilgi ve sevgiyi başkasından alması, veya ilişkide güç dengesizliğini gidermeye çalışması olabilir. Genelde ilişkiye çok karışan bir kayınvalide figürü canlandırabiliriz gözümüzde. İlişkiye dair konular kayınvalide ve eş tarafından karara bağlanıyorsa, bu koalisyon diğer esin dışlanmış hissetmesine neden olur. Eğer ilişkinizde böyle bir üçgenleme farkediyorsanız, bu üçüncü kişiyi ilişkiye dahil etme ihtiyacının nerden geldiğini iyi anlamanız gerek. Aranızdaki duygusal uzaklık, güç dengesinde bozulma ile etkisiz hissetmek, bir tarafın ihtiyaçlarını ilişkide karşılayamama gibi sorunlar bu ihtiyaçların giderilmesi için üçüncü kişiye yönelmeye neden olmuş olabilir.
5. Duygusal ihtiyaç anında partnerin yanında olmamak: Yaşamın getirdiği sorunlarla, acılarla, gündelik hayatın stresiyle başa çıkarken partnerimizden duygusal olarak desteklenme ihtiyacı duyarız. Aynı şekilde, olumlu olayları da partnerimizle paylaşmak isteyebiliriz. Partnerlerden biri duygusal destek ihtiyacını farketme ve destek verme konusunda isteksiz veya yeterli değilse, ilişki zamanla bocalayacaktır. İhtiyacı karşılanmayan partner içten içe gücenir, soğur ve partnerinin kendi için duygusal alan kapasitesi olduğuna dair güveni azalır. Bazen terapide bu soğukluğun nedenlerini anlamaya çalıştığımızda, “İhtiyacım olduğunda yanımda değildin” cümlesiyle nerde güven zedelenmesi yaşandığını görebiliriz.
6. Cinsel ilginin kesilmesi: Cinsel istek yaş, günlük hayatın stresi gibi nedenlerle zamanla azalabilir ancak partnerlerden birinde bu isteksizlik kendine güvenin zedelenmesi, reddedilme hissi, ilişkide yakınlığın kaybolması anlamına geliyorsa, bu ilgi kesilmesi yaralayıcı olabilir. Bu nedenle, cinsel ilginin kesilmesiyle ilgili nedenler açıkça ve sevgiyle ele alınmalıdır.
7. Saygısızca davranma: Partneriniz herhangi bir konuda ondan aşağıda olduğunuzu ima ediyorsa, bu ciddi bir güç dengesi ihlalidir ve saygısızlığa girer. “her mantıklı insan bu hareketinin saçmalık olduğunu görür”gibi bir karşılaştırma cümlesinden “sen aptalsın” gibi açık bir hakarete kadar tüm küçümseme içeren hitaplar duygusal istismardır, güveni zedeler. Genelde kişinin büyüdüğü ailedeki iletişim tarzı bu türdeyse, kişi bunu normalleştirir ve kendi ilişkisinde de bu iletişim tuzağına düşer.
8. Adaletsizlik: Hayat büyük küçük çapta birçok adaletsizlikle dolu. İlişkiniz, adaletsizlikten kaçabileceğiniz sevgi dolu ve güvenli bir sığınak olmalıdır. En yakınınızda, evinizin içinde adaletsizlik hissi duyuyorsanız, bu içten içe öfkelenmenize ve güvenlik duygunuzu yitirmenize yol açar. İlişkide adaletsizlik ev işlerinden tutun da maddi dağılıma kadar her alanda görülebilir. Bu nedenle, ikinizi de ilgilendiren konularda birlikte plan yapmak, ikinizin de hakkaniyetli hissettiği ortak bir yol geliştirmek önemlidir.
9. Bencillik: Bazı durumlarda ilişkideki ortak yararı artırmak adına kendi çıkarınızdan vazgeçmeniz gerekebilir. Özellikle aileye çocuk gelmesi, kariyer ve şehir değiştirme gibi geçiş dönemlerinde partnerlerin ortak yararı gözetmesi gerekebilir. Böyle durumlarda partneriniz ilişkiyi değil sadece kendi çıkarını gözetiyorsa, bu sizde bir güven sarsılamsi yaratacaktır. Bu bencilce davranışın altında yatan daha derin bir korku varsa ona bakmak gerekir. Örneğin eski bir danışanım kız arkadaşıyla beraber yaşamaya başladığında, evin ikinci odasını oturma odası yerine kendi ayrı yatak odası yapmak istemişti. Kız arkadaşı onun bu isteğini bencilce bulup, ortak yatak odalarının olmasını ve ikinci odayı sadece oturma odası olarak kullanmalarını talep ediyordu. Danışanımın bu isteğinin altında yatan ihtiyaca baktığımızda, önceden yaşadığı sorunlu ilişkide kendinden çok ödün verip benliğini yitirdiği, bu sefer sadece kendinin olacak ayrı bir odanın ona ilişkide kendi kimliğini kaybetmeme güvencesini vereceği düşüncesi ortaya çıktı.
10. Verilen sözü yerine getirmemek: Son ihanet biçimi de verilen sözlere ihanet etmektir. Tutulmayan söz, bazen yalan söylemek kadar yaralayıcı olabilir. Örneğin uzun mesafeli ilişki yaşayan bir çiftten biri bir diğerinin yanına bir süre sonra taşınma sözü vermiş ancak bu sözü tutmamışsa, diğer kişi ihanete uğramış hissedebilir. Sözün tutulmamasına dair en ciddi sorunlar ise bağımlılık durumunda görülür. Alkol, uyuşturucu gibi bağımlılığı olan partnerin diğerine değişme sözü vermesi ancak tutamaması gibi. Ancak bağımlılık sorunu hem psikolojik hem fizyolojik bileşenleri olan ciddi bir sorundur ve profesyonel destekle çözülebilir.
Eğer ilişkinizde bu listedeki durumlardan bir veya birkaçının yaşandığını farkediyorsanız, partnerinize eleştirel saldırgan olmadan, şefkatle aynan tutabilir ve bu sorunu açıkça konuşmayı deneyebilirsiniz.
İlişkide güven oluşturma ve ihanetten kaçınma yollarını daha ayrıntılı okumak isterseniz John Gottman ve yazar Nan Silver’in İlişki nasıl sürdürülür? kitabını okumanızı öneririm.
illustrasyonlar: